Nie tylko Pałac Saski. Jakie obiekty planowano i planuje się odbudować w najbliższych latach?

 

fot: Wizualizacja odbudowy, zameksacz.pl

Nie tylko Pałac Saski. Jakie obiekty planowano odbudować w ostatnich latach i jaki jest aktualny stan prac nad nimi?

W ostatnich latach w Polsce często podejmowano inicjatywy mające na celu odbudowę historycznych budowli, które przez wieki zachwycały piękną architekturą, a które zostały zniszczone np. podczas wojen lub w wyniku zaniedbań. Wśród takich projektów znajdują się m.in. odbudowa XIV-wiecznego Ratusza w Braniewie, rewitalizacja neorenesansowego Pałacu Karskich we Włostowie, rekonstrukcja Zamku Królewskiego w Nowym Sączu oraz próby przywrócenia dawnej świetności Pałacu w Dowspudzie na Podlasiu. W artykule przyglądamy się tym projektom, ich historii oraz aktualnemu stanowi prac nad nimi.

Ratusz w Braniewie na Warmii

W 2020 roku w Braniewie pojawiła się realna szansa na odbudowę historycznego ratusza. Burmistrz miasta zapowiedział projekt, który ma przywrócić dawny wygląd centrum miasta, pozostającego niezabudowanym od czasów II wojny światowej. Inicjatywę poparł też Warmińsko-Mazurski Wojewódzki Konserwator Zabytków, co otworzyło drogę do rozpoczęcia odbudowy. W październiku 2022 roku ruszyły prace archeologiczne w miejscu dawnego ratusza. Specjaliści odgruzowali teren, odsłonili zachowane fragmenty budowli i przeprowadzili badania, które pozwoliły rozpoznać starsze elementy konstrukcyjne i przygotować grunt pod odbudowę. Dalsze prace uzależnione są o zewnętrznych funduszów, a koszt odbudowy przekracza możliwości dość małego miasta. 

Historia ratusza w Braniewie sięga drugiej połowy XIV wieku. Wzniesiony w centralnej części rynku Starego Miasta, po raz pierwszy pojawia się w źródłach w 1364 roku. Początkowo była to niewielka gotycka budowla, która na przestrzeni stuleci była wielokrotnie przebudowywana. Niestety miasto zostało zniszczone w około 80% w 1945 roku, a ruiny XIV-wiecznego ratusza rozebrano w 1959 roku, mimo że dwa lata wcześniej obiekt wpisano do rejestru zabytków.

fot. Prace archeologiczne, październik 2022 (Wikipedia)

Pałac Karskich we Włostowie

Przenosimy się w zupełnie inny region, tym razem na Ziemie świętokrzyską. Pałac Karskich we Włostowie k. Opatowa to neorenesansowy obiekt wzniesiony w latach 1854–1860 według projektu Henryka Marconiego. Składał się z 30 pomieszczeń, w tym trzech salonów, sali balowej, sali bilardowej, biblioteki, pokojów gościnnych oraz kaplicy. Otacza go park o powierzchni około 10 hektarów, a w skład zespołu wchodzą również lamus z XVI wieku i oficyna z XVIII wieku. Pałac był miejscem spotkań wielu znaczących postaci literackich i duchownych, w tym Stefana Żeromskiego oraz Achillesa Rattiego, przyszłego papieża Piusa XI. Jego znaczenie historyczne i kulturowe sprawia, że rewitalizacja jest nie tylko pożądana, ale też ważna dla zachowania lokalnego dziedzictwa.

Pod koniec 2023 roku Pałac Karskich wraz z parkiem został zakupiony od prywatnych właścicieli przez Starostwo Powiatowe w Opatowie. Samorząd zapowiedział opracowanie koncepcji rewitalizacji i odbudowy, a na realizację modernizacji planuje pozyskać środki zewnętrzne. Prace mogłyby ruszyć w 2026 roku, ale dotychczas udało się jedynie uporządkować teren wokoło obiektu. Po odbudowie w pałacu mają się znaleźć hotel i restauracja oraz wystawa poświęcona ziemiaństwu polskiemu. Samorząd przewiduje także możliwość organizowania koncertów, wydarzeń i uroczystości o charakterze komercyjnym, co pozwoli przywrócić obiektowi jego dawną funkcję centrum życia kulturalnego regionu.

fot. Pałac Karskich, zdjęcie archiwalne pochodzące ze strony Foto Polska

Nowy Sącz – zamek królewski 

W Nowym Sączu od kilku lat powraca też głośny temat odbudowy królewskiego zamku, jednej z najważniejszych historycznych budowli miasta i symbolu jego wielowiekowej tradycji. W 2024 roku władze miasta zaprezentowały nową wizualizację i ogłosiły przetarg na opracowanie koncepcji jego odbudowy, budząc tym samym duże zainteresowanie mieszkańców i miłośników historii. Temat wzbudza emocje, zwłaszcza że miasto pokazało wizualizacje bez wcześniejszych konsultacji z Urzędem Konserwatorskim. Według wstępnej wizji miasta, w odbudowanym zamku mógłby funkcjonować hotel. Obecnie nie wiadomo na jakim są obecnie prace przygotowawcze, cały czas ciekawi mnie też ostatecznie decyzja Urzędu Konserwatorskiego. 

Historia Zamku Królewskiego w Nowym Sączu sięga połowy XIV wieku, kiedy to jego budowę zainicjował król Kazimierz Wielki. Zamek wielokrotnie ulegał pożarom i był odbudowywany, między innymi w stylu renesansowym. Po rozbiorach Polski pełnił różnorodne funkcje, od policyjnych, przez koszarowe, po więzienne. W 1938 roku w jego murach otwarto muzeum, które jednak nie przetrwało wojennej zawieruchy, 17 stycznia 1945 roku zamek został wysadzony przez żołnierzy Batalionów Chłopskich. W latach 50. odrestaurowano jedynie Basztę Kowalską i fragment murów, pozostawiając resztę zamku w postaci trwałej ruiny, która jest chętnie odwiedzana przez turystów. 

fot: Wizualizacja odbudowy, zameksacz.pl

Pałac w Dowspudzie – perła neogotyku na Podlasiu

Pałac w Dowspudzie na Podlasiu był jednym z najwspanialszych przykładów angielskiego neogotyku w Polsce. Powstał z inicjatywy Ludwika Michała Paca, generała wojsk polskich i napoleońskich, a jego projekt opracowali włoscy architekci – Piotr Bosio oraz Henryk Marconi. Dwukondygnacyjna budowla składała się z imponującego korpusu głównego z czterema smukłymi wieżyczkami w narożnikach oraz dwóch węższych skrzydeł bocznych zakończonych ośmiobocznymi pawilonami. Pałac zachwycał wystawnym wnętrzem i bogactwem zdobień, będąc symbolem potęgi i zamożności rodu Paców. Niestety, po powstaniu listopadowym Ludwik Pac musiał opuścić kraj, a jego dobra zostały skonfiskowane przez władze carskie. Kolejni właściciele i dzierżawcy nie dbali o majątek, w efekcie czego pałac popadał w ruinę i ostatecznie został rozebrany w 1867 roku. Do dziś przetrwały jedynie portyk oraz jedna wieża, zwana „bocianią”, która ocalała dzięki bocianiemu gniazdu na jej szczycie.

W 2016 roku ruiny wraz z 21-hektarową działką 5 która deklarowała odbudowę pałacu z przeznaczeniem na cele hotelowe. W 2021 roku właściciel ostatecznie uzyskał zgodę konserwatorską, choć początkowo projekt odbudowy został uznany za niezgodny z zasadami ochrony zabytków, bo nie zachowały się materiały w wystarczający sposób pokazujące jak obiekt wyglądał. Dotychczas jednak żadne prace nie ruszyły, a przyszłość odtworzenia dawnej świetności pałacu pozostaje nieznana. Ruiny pałacu w Dowspudzie, choć częściowo zniszczone, wciąż zachwycają turystów i historyków, pozostając świadectwem bogatej historii Podlasia i niezwykłej architektonicznej ambicji rodu Paców.

fot: Wizualizacja odbudowy

Pałac Saski

Pałac Saski został zbudowany w XVII wieku, a swoją klasycystyczną formę uzyskał w XVIII stuleciu. W 1944 roku, po upadku powstania warszawskiego, pałac został wysadzony przez Niemców, ocalały jedynie fragmenty arkad z Grobu Nieznanego Żołnierza. Przez dziesięciolecia rozważano jego odbudowę, jednak decyzję o realizacji projektu podjęto dopiero w XXI wieku. W 2021 roku rząd RP formalnie rozpoczął odbudowę Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ul. Królewskiej.

W 2023 roku ogłoszono wyniki konkursu architektonicznego na koncepcję odbudowy. Od tego czasu trwają przeciągające się oraz bardzo drogie prace projektowe i nie wiadomo, kiedy zostaną zakończone. Choć obecna ministra kultury nie zrezygnowała z inwestycji, nie jest jasne, kiedy mogą rozpocząć się faktyczne prace budowlane, dotychczas jedynie w 2023 roku odsłonięto jedynie fundamenty. Niestety, część środków zamiast na samą odbudowę przeznaczana jest na działalność spółki odpowiedzialnej, w tym na liczne działania marketingowe. 

Wszystkie te projekty pokazują rosnące zainteresowanie rekonstrukcjami zabytków w Polsce, choć niestety realizacja często napotyka np. przeszkody finansowe lub administracyjne. Wydaje się jednak, że rosnące koszty budowy mogły doprowadzić obecnie niestety do chwilowej stagnacji w przypadku dużych rekonstrukcji, ale można mieć nadzieję, że w najbliższych latach sytuacja się poprawi. Szczególnie jestem ciekawy dalszych losów Pałacu Saskiego.  

Autor: Piotr Gadomski