Był jednym z najsłynniejszych zamków w Rzeczypospolitej! Zamek w Pińczowie
Był jednym z najsłynniejszych zamków w Rzeczypospolitej! Zamek w Pińczowie
Zamek w Pińczowie to miejsce pełne historii, tajemnic i legend, które od wieków fascynuje mieszkańców i miłośników architektury. Powstały na przełomie XV i XVI wieku, był jednym z najważniejszych ośrodków rezydencjalnych Małopolski, łącząc funkcje obronne, reprezentacyjne i administracyjne. Choć dziś z Zamku zachowały się jedynie fragmenty murów i nieliczne relikty, jego historia i znaczenie wciąż żyją w pamięci mieszkańców oraz w badaniach historyków i archeologów. Wieloletnie prace badawcze oraz efektowne wizualizacje przywracają wyobraźni dawną świetność tej imponującej rezydencji, a plany rekonstrukcji Wzgórza Zamkowego wywołują gorące dyskusje na temat przyszłości tego niezwykłego miejsca. Czy jest ona możliwa i jakie plany ma miasto?
 |
| Wizualizacja Mateusza Staniszewa |
Historia Zamku w Pińczowie
Zamek w Pińczowie powstał na przełomie XV i XVI wieku. Był jednak wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1400 roku, kiedy biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki kupił warownię dla swojego brata Jana Głowacza, a na miejscu starszej budowli wzniesiono nowy zamek z kamienia i cegły, z centralnym dwukondygnacyjnym donżonem. Po śmierci Mikołaja Oleśnickiego zamek przeszedł w ręce biskupa Piotra Myszkowskiego, który podjął gruntowną modernizację, w tym podwyższenie skrzydeł, nowe dachy i charakterystyczne cebulaste hełmy. Rozbudowę kontynuował jego bratanek Zygmunt Myszkowski, a nad całością prac czuwał wybitny architekt i rzeźbiarz Santi Gucci, wykorzystując lokalny pińczowski kamień. Dzięki ich staraniom zamek stał się jednym z najważniejszych ośrodków rezydencjalnych Małopolski, łącząc funkcje obronne, reprezentacyjne i administracyjne, symbolizując potęgę i prestiż swoich właścicieli.
Historia upadku, czyli kto i dlaczego wyburzył zamek w Pińczowie?
Po śmierci ostatniego przedstawiciela rodu Gonzagów Myszkowskich w 1727 roku, zamek wraz z Ordynacją Pińczowską przeszedł w ręce rodu Wielopolskich. Już w 1783 roku rezydencja była opuszczona i zaniedbana, co zapowiadało jej powolny upadek. Pod koniec XVIII wieku margrabina Elżbieta Wielopolska podjęła decyzję o rozbiórce zamku, która przebiegała w dwóch etapach. Najpierw zniknęła pierwsza część zamku, a w połowie XIX wieku rozebrano pozostałe budowle, pozostawiając po imponującej rezydencji jedynie fragmentaryczne ślady.
 |
| Widok na Wzgórze Zamkowe od strony ul. Piłsudskiego |
Wielu turystów sądzi, że z Zamku w Pińczowie nie zachowało się nic. To jednak nie do końca prawda. Choć sama budowla nie przetrwała próby czasu, w mieście wciąż można odnaleźć liczne ślady dawnej rezydencji, które przypominają o jej niegdysiejszej świetności. Do najcenniejszych pozostałości należą fragmenty murów obronnych – jeden z nich znajduje się przy ulicy Piłsudskiego, drugi w pobliżu boiska Liceum Ogólnokształcącego. Warto też zwrócić uwagę na zachowany pawilon ogrodowy, będący częścią dawnego ogrodu włoskiego, który niegdyś otaczał zamek. Niezwykle interesującym elementem jest również portal zamkowy, wmurowany w elewację XIX-wiecznej kamieniczki w centrum Pińczowa. Dziś wzgórze zamkowe pełni funkcję malowniczego miejsca spacerowego. Roztacza się z niego piękny widok na Pińczów i dolinę Nidy.
Prace archeologiczne i plany rewitalizacji
Obecnie z Zamku nie zachowało się praktycznie nic, dlatego tym bardziej ważne są ustalenia badań archeologicznych. Teren ten był przeszukany aż dwukrotnie, duże znaczenie miały badania archeologiczne prowadzone w latach 1960–1962 pod kierunkiem wybitnego historyka sztuki prof. Adama Miłobędzkiego. Ich wyniki pozwoliły na odtworzenie rzutu zamku, pozyskanie wykopanych artefaktów oraz wykonanie pierwszej makiety obiektu. Kolejny etap badań przypadł na lata 2003–2006, kiedy to archeolodzy zidentyfikowali nowe fragmenty zabudowy zamkowej.
 |
| fot. Zachowany mur |
Warto jednak pamiętać, że w przypadku pińczowskiego zamku nie wiadomo dokładnie, jak wyglądał. Obiekt został wyburzony w XIX wieku, więc nie zachowały się żadne fotografie dokumentujące jego wygląd. Pozostały jedynie dwie grafiki z epoki, przedstawiające zamek od strony miasta. Największym problemem jest jednak odtworzenie wnętrz, o których nie wiadomo praktycznie nic. Pewne informacje o zamku przyniosły natomiast badania archeologiczne. Na ich podstawie oraz dzięki pracy różnych badaczy historii sztuki, w tym wspomniany prof. Adama Miłobędzkiego, stworzono makietę ukazującą przypuszczalny wygląd całej zabudowy.
Wizualizacje robią ogromne wrażenie
Wiele osób miało okazję zobaczyć efektowne prace grafika Mateusza Staniszewa, który w 2018 roku, we współpracy z Muzeum Regionalnym, przygotował serię wizualizacji zamku. Warto pamiętać, że autor tworząc je opierał się na licznych materiałach archiwalnych, zachowanych grafikach, wynikach badań archeologicznych oraz analizach historyków sztuki. Wizualizacje przedstawiają jednak jedynie przypuszczalny wygląd zamku, w których obecna jest także wizja artystyczna twórcy. Nie zmienia to faktu, że są one piękne i pobudzają wyobraźnię, dlatego zasługują na szczególne uznanie.
Jakie plany ma gmina?
Teren Wzgórza Zamkowego jest obecnie skrajnie zaniedbany i porośnięty dziką roślinnością, rosną tam głównie samosiejki, drzewa i krzewy. Miejsce to zdecydowanie nie sprzyja turystyce, bo nie ma wyznaczonych ścieżek ani ławek, a także żadnej tablicy informacyjnej, która przypominałaby o tym, że kiedyś stał tu zamek. Temat Wzgórza Zamkowego powracał przed wyborami samorządowymi, a każdy z kandydatów miał inny pomysł na jego zagospodarowanie. Niektórzy śmiało mówili o całkowitej odbudowie zamku i przeznaczeniu go np. na hotel. Zarówno w 2019, jak i w 2024 roku wybory wygrała jednak osoba, która nie opowiada się za pełną rekonstrukcją, lecz za rozwiązaniami częściowymi. Chodzi o odsłonięcie reliktów zamku, podniesienie murów o kilka metrów oraz ewentualną odbudowę bramy zamkowej, w której mogłaby powstać wystawa.
Miasto ma już opracowaną koncepcję częściowej odbudowy zamku i kilkakrotnie starało się o dofinansowanie, między innymi z funduszy unijnych oraz w 2023 roku z rządowego programu „Polski Ład”. Nigdy jednak nie udało się zdobyć wsparcia, a mowa jest o kwotach przekraczających 30 milionów złotych. Tutaj tak naprawdę kluczową rolę odgrywają pieniądze, odbudowa zamku to ogromny koszt, który nigdy się nie zwróci. Pełna rekonstrukcja mogłaby pochłonąć nawet 200 milionów złotych, np. odbudowa Pałacu Saskiego dwa lata temu była wycenia na 2 miliardy!
 |
| fot. Makieta, która ukazuje jak mogłaby wyglądać tzw. częściowa rekonstrukcja |
Konserwator się nie zgadza na całkowitą odbudowę
Mówienie o całkowitej odbudowie Zamku w Pińczowie to w praktyce wróżenie z fusów. Należy pamiętać, że teren wraz z reliktami jest objęty ochroną i wpisany do rejestru zabytków, więc wszelkie prace wymagają uzgodnień z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków w Kielcach. Urząd nie zgadza się jednak na pełną rekonstrukcję i nie ma w tym nic dziwnego, ponieważ nie wiadomo, jak zamek naprawdę wyglądał. Nie ma takiego problemu w przypadku obiektów odbudowywanych np. po II wojnie światowej, gdzie znane są fotografie i często zachowany projekt budowlany. W przypadku Zamku w Pińczowie nie wiadomo jednak, jak wyglądał, a budowla nie istnieje już od blisko 200 lat.
Jakie jest jednak Wasze zdanie na temat odbudowy?
.jpg)
Komentarze
Prześlij komentarz